The essential journalist news source
Back
13.
May
2024.
Llwybr newydd yn archwilio hanes Camlas Gyflenwi'r Dociau Caerdydd

13.5.24

Mae camlas gyflenwi'r dociau Caerdydd, a adeiladwyd yn y 1830au, wedi dechrau cyfnod newydd yn ei hanes yn ddiweddar, pan ddatgelwyd rhan o ddyfrffordd y ddinas a oedd wedi'i chuddio o dan Ffordd Churchill yng nghanol dinas Caerdydd ers 1948. 

Nawr, mae codau QR y gellir eu sganio gan ffôn clyfar i gysylltu â gwybodaeth am y gamlas, wedi'u gosod ar hyd y llwybr cyfan - o'i tharddle yn y Gored Ddu i'r Pierhead ym Mae Caerdydd - i ffurfio 'Taith Camlas Gyflenwi'r Dociau Caerdydd' newydd sy'n gwneud hanes y gamlas hyd yn oed yn fwy hygyrch. Gellir dilyn y daith hefyd yn rhithiol ar wefan historypoints.org.

A building next to a canalDescription automatically generated

Yr olygfa i'r de ar hyd yr hyn sydd bellach yn Ffordd Churchill yng nghanol yr 20fed Ganrif, mae'r union ddyddiad yn anhysbys.

(Credyd llun: Llyfrgelloedd Caerdydd)

 

Dywedodd y Cynghorydd Jennifer Burke, yr Aelod Cabinet dros Ddiwylliant, Parciau a Digwyddiadau: "Roedd y gwaith o adeiladu camlas gyflenwi'r dociau yn rhan annatod o'r fasnach lo a sbardunodd lawer o ddatblygiad Caerdydd ac mae ailagor Ffordd Churchill yn ddiweddar yn golygu ei bod hefyd yn rhan fawr o ddyfodol y ddinas. Gobeithio y bydd y llwybr newydd hwn yn galluogi pobl i ddarganfod mwy am yr hanes cyfoethog sydd weithiau'n cuddio ychydig o dan yr wyneb."  

Mae'r daith newydd, a grëwyd gyda chefnogaeth Cyngor Caerdydd, y mae'r codau yn cael eu harddangos ar ei eiddo, yn rhan o'r prosiect 'HistoryPoints'. Nod y prosiect, a sefydlwyd yn 2012, yw helpu pobl i gysylltu â hanes lleol gan ddefnyddio eu ffonau clyfar.Ers hynny, mae'r sefydliad nid er elw wedi gosod codau QR ar fwy na 2,200 o bwyntiau o ddiddordeb hanesyddol ledled Cymru.

A person holding a phoneDescription automatically generated

Ffôn symudol yn sganio cod QR HistoryPoints. (Credyd llun: Cyngor Caerdydd)

 

Ers 2019 mae codau QR HistoryPoints yng Nghaerdydd wedi datgelu sut y gwnaeth Camlas Sir Forgannwg, ar un adeg, dreiddio drwy'r ddinas. Mae miloedd o bobl wedi gweld yr wybodaeth a'r lluniau hanesyddol, ac ysbrydolodd hyn y prosiect i greu taith debyg ar hyd camlas gyflenwi'r dociau.

Dywedodd sylfaenydd HistoryPoints, Rhodri Clark: "Mae hanes camlas gyflenwi'r dociau yn mynd yn ôl i'r oesoedd canol. Trawsnewidiwyd yr hyn a ddechreuodd fel nant, a oedd yn pweru olwynion melin, yn ddarn allweddol o seilwaith diwydiannol, menter a hyrwyddwyd gan Ardalydd Bute.

"Roedd glo o dde Cymru yn arfer pweru'r byd ac, ar un adeg, Caerdydd oedd porthladd prysuraf y byd ar gyfer allforion. Roedd y porthladd yn dibynnu ar gamlas gyflenwi'r dociau - ac mae dilyn ei llwybr trwy'r ddinas yn cynnig cipolwg diddorol ar hanes a datblygiad Caerdydd i'r ddinas fodern a welwn nawr." 

Llong yn mynd i Ddoc Gorllewin Bute tua 1902 (ffynhonnell anhysbys)

 

Pum peth efallai nad ydych chi'n gwybod am Gamlas Gyflenwi'r Dociau Caerdydd:

  1. Fe'i hadeiladwydi gynnal lefel y dŵr yn nociau Bute Caerdydd, gan ganiatáu mynediad bedair-awr-ar-hugain i'r dociau. I ddechrau, roedd y gamlas gyflenwi'r dociau hefyd yn llenwi cronfa ddŵr a ddefnyddiwyd i olchi silt o fynedfeydd y dociau. Hyd heddiw mae'n dal i ailgyflenwi hen Ddoc Dwyreiniol Bute, yn ogystal â Doc y Rhath. 
  2. Ymhell cyn iddi ddod yn rhan o gamlas gyflenwi'r dociau, roedd rhan uchaf y gamlas rhwng y Gored Ddu a Phont Fishers (ger Coleg Cerdd a Drama Brenhinol Cymru) yn ffrwd felin a oedd yn pweru olwynion melin 'pannu'lle cafodd ffabrig gwlân ei socian mewn wrin a'i guro i feddalu'r ffibrau a gwella ansawdd y brethyn. 
  3. Er mwyn caniatáu i gamlas gyflenwi'r dociau basio o dan Gamlas Sir Forgannwg, roedd y cynlluniau cychwynnol yn nodi y byddai'n rhedeg trwy dwnnel o dan Heol Eglwys Fair, ond rhoddwyd y gorau i'r cynllun gan fod y gamlas yn rhy isel yno - ac adeiladwyd traphont ddŵr ger mynedfa Heol y Gogledd i Barc Bute yn ei le!
  4. Cafodd ffos Castell Caerdydd ei glanhau a'i gostwng y tu ôl i Borth y Gogledd, fel y gellid ei defnyddio fel rhan o gamlas gyflenwi'r dociau.
  5. Gallech unwaith fwynhau baddon Twrcaidd yn nyfroedd camlas gyflenwi'r dociau. Roedd Baddonau Caerdydd, a agorwyd ym 1862, hefyd yn cynnig baddondai nofio ar wahânar gyfer cwsmeriaid dosbarth cyntaf ac ail ddosbarth, baddonau preifat, baddonau dŵr poeth a champfa. Cafodd y dŵr o gamlas gyflenwi'r dociau ei basio trwy welyau hidlo cyn llifo'n araf drwy'r pyllau nofio.