13.7.23

Bydd cerflun sy'n dathlu tri 'Thorrwr Cod y Byd Rygbi' chwedlonol o Gymru yn cael ei ddatgelu ym Mae Caerdydd yr wythnos nesaf.

Bydd y cerflun sy'n dathlu Billy Boston, Clive Sullivan, a Gus Risman yn cael ei godi mewn seremoni gyhoeddus yn Sgwâr Tir a Môr yng Nghei'r Fôr-Forwyn ddydd Mercher 19 Gorffennaf am 11am. Hwn fydd y cerflun cyntaf erioed yng Nghymru i gynnwys dynion du wedi'u henwi heb fod yn rhai ffuglen.

Cafodd y tri chwaraewr ar y cerflun eu magu o fewn radiws tair milltir o ardal Bae Caerdydd ac aethant ymlaen i fod yn rhai o arwyr chwaraeon mwyaf y wlad. 

Wedi'i sefydlu yn 2020, cafodd y prosiect 'Un Tîm. Un Ddynoliaeth:  Anrhydeddu Torwyr Cod Byd Rygbi Bae Caerdydd ei ysbrydoli gan alwadau gan gymunedau Butetown a Bae Caerdydd ehangach am deyrnged briodol i'r chwaraewyr a wnaeth gymaint i wella cysylltiadau hiliol ledled Prydain. 

Fe wnaeth y gŵr busnes a'r dyngarwr, Syr Stanley Thomas OBE, ymgymryd â rôl cadeirydd y pwyllgor codi arian a rhoddodd hwb ariannol i ddechrau'r ymgyrch codi arian gyda rhodd bersonol sylweddol. 

Dywedodd Syr Stanley Thomas OBE:
"Rwy'n falch iawn ein bod bellach yn agos at y pwynt lle bydd y cerflun yn cael ei ddatgelu i'r cyhoedd, a bydd yr arwyr chwaraeon gwych hyn o'r diwedd yn derbyn y gydnabyddiaeth y maent yn ei haeddu, yn y ddinas lle cawsant eu magu."

Dewiswyd y tri chwaraewr oedd yn ymddangos ar y cerflun gan bleidlais gyhoeddus.  Mae pob un wedi cael ei anrhydeddu mewn rhyw ffurf mewn rhannau eraill o'r DU, ond y cerflun ym Mae Caerdydd, a grëwyd gan y cerflunydd Steve Winterburn, fydd y gydnabyddiaeth ffurfiol gyntaf o'r arwyr chwaraeon yn eu tref enedigol. 

Dywedodd Arweinydd Cyngor Caerdydd, y Cynghorydd Huw Thomas:
"Daeth y chwaraewyr anhygoel hyn ag anrhydedd iddynt eu hunain, eu teuluoedd, y gêm, a'r cymunedau amlddiwylliannol balch lle cawsant eu magu.  Unwaith y bydd yn ei le, bydd y cerflun yn sicrhau bod eu straeon yn parhau fel ffynhonnell gyson o ysbrydoliaeth ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol." 

Dywedodd Cadeirydd y Gyfnewidfa Treftadaeth a Diwylliannol, Gaynor Legall:
"Bydd gosod y cerflun yn golygu llawer i ni, rhywbeth sy'n edrych fel ni ac sydd amdanom ni a'n stori; sy'n rhannu'r balchder sydd ynom am yr unigolion hynny â gweddill Cymru.  Mae cael cerfluniau sy'n dathlu eu llwyddiannau yn rhywbeth i Gymru gyfan, nid Tiger Bay yn unig."

Billy Boston

Ganed ar 6 Awst, 1934 yn Angelina Street, aeth i Ysgol South Church Street a chwaraeodd dros Ysgolion Caerdydd, Undeb Rygbi Caerdydd a'r Ardal, Clybiau Bechgyn Cymru, Ieuenctid Cymru, y CIACS a Chastell-nedd yn rygbi'r undeb.

Arwyddodd i Wigan RL tra'n dal i fod yn ei arddegau am £3,000. Aeth ymlaen i sgorio 478 o geisiau mewn 487 o gemau ar eu cyfer, gan eu helpu i ennill chwe rownd derfynol y Gwpan Her a gyrhaeddon nhw yn ei 15 tymor yn y clwb.

Sgoriodd Billy ddwywaith hefyd yn eu buddugoliaeth derfynol ym Mhencampwriaeth 1960 i ennill teitl cyntaf Wigan mewn wyth mlynedd, a chafodd ddwy fedal enillydd Cynghrair Swydd Gaerhirfryn ac un gwpan Swydd Gaerhirfryn.

Yn rhyngwladol, enillodd Gwpan y Byd gyda Phrydain Fawr a chwaraeodd 31 o weithiau i'r Llewod, gan ddod yn ymwelydd du cyntaf ag Awstralia.

Mae Billy yn Neuadd Enwogion Rygbi'r Gynghrair a Wigan, ar 'Gofrestr Anrhydedd' Neuadd Enwogion Chwaraeon Cymru ac fe'i gwnaed yn MBE am ei wasanaethau i chwaraeon. Mae hefyd gerflun iddo yn Wigan ac mae wedi'i gynnwys ar gerflun Rygbi'r Gynghrair yn Stadiwm Wembley.

Clive Sullivan

Ganed Clive yn Sblot ar 9 Ebrill, 1943, a daeth yn gapten du cyntaf unrhyw dîm ym Mhrydain Fawr ac arweiniodd ei wlad at deitl Cwpan y Byd Rygbi'r Gynghrair ym 1972, gan sgorio cais ym mhob un o bedair gêm ei ochr yn y twrnament, gan gynnwys cais o un pen y cae i'r llall yn erbyn Awstralia a gyfrannodd at gêm gyfartal o 10-10 i gipio'r tlws.

Ymunodd â'r Fyddin o'r ysgol a chafodd brawf rygbi'r gynghrair yn ei arddegau hwyr. Ymunodd â Hull yn y pen draw ac aeth ymlaen i chwarae 352 o gemau i'r clwb, gan sgorio 250 o geisiau. Yna newidiodd i Hull Kingston Rovers ac ychwanegodd 118 o geisiau mewn 213 o gemau. Enillodd y Gwpan Her â'r ddau glwb.

Gwnaeth ei ymddangosiad cyntaf llawn i Brydain Fawr ym 1966-67 drwy sgorio'r cais buddugol yn erbyn Ffrainc yn y funud olaf. Chwaraeodd hefyd yng nghyfres Cwpan y Byd 1968 yn Awstralia, gan gapteinio Cymru yng Nghwpan y Byd 1975.

Ym 1974, cafodd ei anrhydeddu gydag MBE ac mae ar ‘Gofrestr Anrhydedd' Neuadd Enwogion Chwaraeon Cymru.  Enwyd y brif ffordd i mewn i Hull yn 'Clive Sullivan Way' er anrhydedd iddo.

Gus Risman

Yn fab i fewnfudwyr o Rwsia a ymgartrefodd yn Tiger Bay, ganed Gus ar 23 Mawrth, 1911, yn Sophia Street ac aeth i Ysgol South Church Street. Rhedodd ei rieni dŷ preswyl, cyn symud i'r Barri i redeg caffi pan oedd Gus yn 11 oed. Daeth yn un o'r chwaraewyr rygbi gorau erioed o Gymru, gan gapteinio'r tîm 15 bob ochr mewn gemau rhyngwladol yn ystod y Rhyfel, er iddo fod yn seren rygbi'r gynghrair.

Mae ystadegau ei yrfa rygbi'r gynghrair yn syfrdanol ac mae'n aelod o Neuaddau Enwogion Rygbi'r Gynghrair a Workington ac mae ar ‘Gofrestr Anrhydeddau' Neuadd Chwaraeon Cymru.  Mae ganddo eisoes stryd sydd wedi'i henwi ar ei ôl yn Salford a Workington ac mae ar gerflun Rygbi'r Gynghrair yn Stadiwm Wembley.

Rhwng 1929 a 1954 sgoriodd 4,052 o bwyntiau mewn 873 o gemau dros Salford a Workington Town. Chwaraeodd hefyd mewn 36 o gemau prawf i Brydain Fawr, gan chwarae mewn pum cyfres fuddugol Cyfres y Lludw, ac enillodd 18 o gapiau dros Gymru.

Enillodd bedair Pencampwriaeth Rygbi'r Gynghrair, aeth i Wembley ar gyfer rownd derfynol y Gwpan Her dair gwaith, enillodd bum teitl Cynghrair Swydd Gaerhirfryn a thair medal enillydd Cwpan Swydd Gaerhirfryn. Roedd yn gapten tîm Workington Town a enillodd y Gwpan Her yn 41 oed.

www.torwyrcodybydrygbi.co.uk/cy